بافت گوشه
در موسیفی دستگاهی هر گوشه شخصیتی مستقل دارد. تعیین فرم واحد برای همه گوشه ها کار ساده ای نیست ولی میتوان راجع به بافت گوشه صحبت کرد و اجزا و قسمت های مختلف آن را مشخص کرد. گوشه میتواند وسیع و گسترده و یا خلاصه و ساده باشد. در یک گوشه کامل بخش های زیر وجود دارند:
- آغازین گوشه با جمله آغازین شروع می شود و معمولا عبارتی کوتاه با ریتم و حرکت خاصی است که برای ورود به موضوع جلب توجه می کند.
- معرف این بخش که مهم ترین بخش گوشه است شامل ملودی خاص و یا دیگر ویژگی های منحصر به فردی است که منحصر به همان گوشه است و به همین جهت گوشه با آن شناسایی می شود. این ویژگی انحصاری می تواند الگویی ریتمیک باشد مانند کرشمه و بسته نگار یا ملودی های خاصی باشد مثل غم انگیز یا لیلی و مجنون و یا می تواند تحریر خاصی باشد مثل جواد خانی و یا پاساژ مانند محیر بعضی گوشه ها (شاه گوشه ها) معرف خاص ندارند به این دلیل که ویژگی های مدال آن ها چنان قوی است که برای شناسایی نیاز به ملودی خاص ندارند و می توان گفت که همان خصوصیات مدال معرف آن هاست.
- گسترشی این بخش شامل رشد و گسترش معرف می شود این گسترش اغلب با افزایش یا کاهش پلکانی معرف صورت می پذیرد این جا به جایی به بالا و پایین که در اصطلاح ردیف به آن بیش تر یا کم تر گفته می شود یکی از راه های بارز گسترش و تکامل گوشه است لازم به تذکر است که سیستم گسترشی روشی متداول در ردیف است که در بخش های تکمیلی گوشه نیز از آن استفاده می شود.
- تکمیلی این بخش به گوشه خاصی تعلق ندارد و می توان از یک نوع آن در چندین گوشه نیز استفاده کرد و در واقع نقش تکمیل کننده گوشه را دارد این بخش معمولا گسترش درونی خاص خود را دارد و در بیشتر موارد دارای جملات تحریری آوازی و بافت های مضرابی سازی نیز هست.
- پایانی این بخش گوشه را برای اتمام آماده می کند در واقع در این بخش گوشه به ثمر می رسد از آن جایی که گوشه ها در سیر تکاملی شان در دستگاه حرکتی بالا رونده دارند چنان که گوشه در گستره درآمد نباشد بخش پایانی می تواند مانند فرود عمل کند و به سمت مد اصلی دستگاه که درآمد است بازگردد.
- ختم جمله ای کوتاه و قاطع با ویژگی پایان دهندگی است قسمت نهایی جمله ختم گاه خود با شکل خاصی به نام بال کبوتر تمام می شود بال کبوتر از دو یا سه نت با فاصله چهارم یا پنجم منتهی به نت ایست تشکیل شده است.